Frankfurt Notları (24): Enflasyonun Yeni Yüzleri: Greedflation, Shrinkflation, Skimpflation ve Almanya

"Tüketiciler Kendilerinin Sömürülmesine İzin Vermeyecekler”

2020’li yıllar, dünya ekonomisi açısından sıra dışı bir dönem olarak kayıtlara geçti. COVID-19 pandemisinin ardından gelen tedarik zinciri bozulmaları, enerji krizleri, merkez bankalarının uzun süren gevşek para politikaları ve Rusya-Ukrayna savaşı gibi etkenler, küresel ölçekte bir enflasyon dalgası yarattı. Uzun süre düşük seyreden enflasyon oranları itibaren hızla yükseldi ve bu süreç birçok ülkede fiyat istikrarının bozulmasına,alım gücünün düşmesine ve yaşam maliyetinde önemli artışlara yol açtı.

Dünya genelinde merkez bankaları bu krize faiz artırımları ile karşılık verirken, ekonomiler durgunluk riski ile fiyat artışlarıarasında sıkıştı.

Bu karmaşık tablo, zaten fazlaca olan klasik enflasyon kavramlarına yeni tanımlamalar eklenmesine neden oldu. Bu gelişmeler sonunda enflasyon kavramında da bir nevi enflasyon oluştu!

Yakın döneme kadar bazı enflasyon kavramlarına aşina idik:

Enflasyon (Inflation); mal ve hizmetlerin fiyatlar genel düzeyinde sürekli artış yaşanmasıdır.

Stagflasyon (Stagflation); Aynı anda hem yüksek enflasyon hem de ekonomik durgunluk ve işsizlik yaşanması durumunda ortaya çıkan enflasyondur. ABD’de 1970’lerdeki petrol krizleri sonrası ekonomi bu durumu yaşamıştır.

Slumpflasyon (Slumpflation);Çok yüksek enflasyonun, ekonomik çöküş ve şiddetli daralma ile birlikte görülmesi durumunda ortaya çıkan enflasyondur. Arjantin 2018–2020 döneminde hem daralmış hem de yıllık %50’nin üzerinde enflasyon yaşamıştır.

Hiper Enflasyon (Hyperinflation); Enflasyonun kontrolsüz şekilde aşırı yükselmesi, genellikle aylık %50’nin üstünde seyretmesi durumunda ortaya çıkan enflasyondur. Zimbabve 2008’de para biriminin değeri tamamen çökmüş, enflasyon milyarlarca yüzdeye ulaşmıştır.

Deflasyon (Deflation); Fiyatlar genel düzeyinde sürekli bir düşüş yaşanması durumunda ortaya çıkan enflasyondur. Japonya 1990’larda "kayıp on yıl" olarak bilinen süreçte deflasyonist bir duruma girmiştir.

Dezenflasyon (Disinflation);Enflasyonun hâlâ var olması ancak oranının düşmeye başlamasıdır. Avrupa Merkez Bankası'nın 2023 itibarıyla uyguladığı sıkı para politikaları sonrası euro bölgesinde enflasyon %10'dan %6'ya düşmüştür.

Reflasyon (Reflation); Durgunluk sonrası büyümeyi teşvik etmek için enflasyonun bir miktar kontrollü biçimde yükseltilmesidir. 2008 krizinden sonra ABD’nin genişleyici para politikaları bu amaçla uygulanmıştır.

​Son yıllarda ise özellikle gıda sektöründe yaşanan fiyat artışları, daha mikro düzeyde enflasyon tanımlamaları yapılmasına neden olmuştur. Almanya’da deflasyonist süreç başlamasına rağmen özellikle gıda ürünlerinde rekor artışlar dikkat çekmiştir bu dönemde.