Yavaşlık için darmadağınık notlar- İsmailKILIÇARSLAN

Reha Çamuroğlu'nun 'İsmail'de anlattığı bir mesele vardır. Şeyh Cüneyd, halifeleri ile divan toplar. Halifeler, divan saati gelirler, diz kırıp otururlar. Diz üzerinde sekiz saat aralıksız susulur. Tek bir cümle, tek bir kelime çıkmaz ağızlardan. Sekiz saatin sonunda Şeyh Cüneyd 'başka bir şey yoksa divan bitmiştir' der. Elbette başka bir şey yoktur ve divan biter.
Bir Kızılderili reisini otomobile bindirirler. Reis had safhada mustarip olur bu yolculuktan. Nedenini sorarlar. Cevap çok güzeldir: 'O kadar hızlı gidiyoruz ki, ruhum arkada kaldı.'

Ve Picasso'ya sorarlar: 'Resimleriniz niçin böyle? Gerçekliği niçin kırıyorsunuz? Nesneleri niçin çarpıtıyorsunuz?' Picasso duraksamadan cevap verir: 'Çünkü otomobille seyahat ediyorum.'

Şurası kesin. İnsanlık tarihinde hiçbir çağ insanları bu denli hızlı yaşamak zorunda bırakmamıştı. Her şeyin baş döndüren bir hızla ilerlemek zorunda olduğu bir çılgınlık çağında yaşayıp gidiyoruz.

Hız demek, ayrıntıların ve inceliklerin giderek kaybolması demek… Ayrıntıların ve inceliklerin kaybolması ise sürekli ruhumuzu geride bırakmamız demek… Hız 'anısızlık', hatta 'ansızlık' demek.

Milen Kundera şöyle diyor: 'Yavaşlığın düzeyi anının yoğunluğu ile doğru orantılıdır; hızın düzeyi unutmanın yoğunluğuyla doğru orantılıdır. Yavaşlık ile anımsama, hız ile unutma arasında gizli bir ilişki vardır. Bir şey anımsamak isteyen kimse yürüyüşünü yavaşlatır. Buna karşılık, az önce yaşadığı kötü bir olayı unutmaya çalışan insan elinde olmadan yürüyüşünü hızlandırır.'
Hızla baş etmenin yolu yavaşlamak elbette. Ancak bu, artık başarılması oldukça zor bir mesele. Çünkü yavaşlamak demek, aynı zamanda 'rekabet çağı' olan bu çağda geride kalmak, unutulmak, yok sayılmak da demek. 'Yavaşlayarak direnmek', modernitenin önerdiği hızlı hazlardan da vazgeçmeyi göze almak demek. Modern insan bu yoksunlukla sürdürebilir mi hayatını?
Asıl soru budur.

Her zaman savunduğum bir şey var. Modern hayatın dayattığı ihtiyaçlarla başa çıkabilmenin yolu çok çalışmak değil az tüketmektir. Çünkü modern hayatın her bir yeni kuruşunuz için belirlediği bir ihtiyaçlar listesi vardır. Kazandığınız her bir lira için bu liste kabarır.
Et üzerinden gidelim. Modern ihtiyaçlar listesinde biraz paranız varsa bilmem ne köftesi, biraz daha çok paranız varsa bilmem ne usulü biftek, çok daha fazla paranız varsa altı ay boyunca eksi bilmem kaç derecede özel olarak bekletilmiş bonfile sizi beklemektedir. Bu çıldırmış döngüyü kırmanın yolu altı ay eksi bilmem kaç derecede özel olarak bekletilmiş bonfileyi yiyebilmek için çılgınlar gibi çalışmak değil, evde köfte yoğurmayı öğrenmektir. Evet: Kapitalizm evde usul usul köfte yoğuran insanlardan nefret eder.

Yavaşlamak, aynı zamanda olan bitenin farkına varabilme yeteneğini de geliştirir. Modernite bir unutturma biçimidir ve bunu 'hız'la sağlar. (İlgilisi, Paul Connerton'ın 'Modernite Nasıl Unutturur?' isimli muhteşem kitabına başvurabilir.)

İki sene önce kızım 'baba, hadi sokakta keşif yürüyüşü yapalım' dediğinde, 'bizim sokakta keşfedilecek ne var ki' diye düşünmüştüm. Kızımın temposu yüzünden oldukça yavaş geçen o keşif gezisinden döndüğümde de kendimden çok utanmıştım. Çünkü bizim sokakta kırkı aşkın farklı çiçek ve bitki, onu aşkın farklı hayvan yaşıyordu. 10 yıldır hiç fark etmemiştim.

Hadi şunun adını da şöylece koyalım. Başta namaz olmak üzere bütün ibadetler birer yavaşlama biçimidir. Zira sizden yaşayıp gittiğiniz hayata ara vermenizi isterler. Seneler önce bir 'muhafazakar patron'un 'günde 15 dakikamı alıyor. Namaz hiçbir işime mani olmuyor, beni işimden alıkoymuyor' deyişini bu yüzden kahkahalarla karşılamıştım. Adamcağızın 'namazın temel olarak bizi alıkoymayı' önerdiğini hiç düşünmeksizin ibadet etmesine hayıflanmıştım da.

Bir de tabii 'pazarlanan yavaşlık' var. 1999 yılında ortaya çıkan Cittaslow (Yavaş Şehir) Organizasyonu gibi mesela. Temelde fena halde desteklediğim bu organizasyonun bir tarafının bir 'pazarlama hareketi' olduğunu düşünmeden edemiyorum. Hızlanan modern insana geçici bir yavaşlık önererek yeniden hızlanması için motivasyon sağlamaktır belki de yapmak istedikleri şey. Yine de, kendilerini tanımlarlarken kurdukları şu cümleleri çok önemsiyorum: 'Yaşamın hızlanması sonucu insanlar daha hızlı yemek yemek, daha hızlı alışveriş yapmak, gidecekleri yere daha hızlı varmak için belli bir tempo içinde koşturup durmaktadırlar. Bu yaşam tarzı bakkallar, manav, terzi gibi küçük esnaf yerine AVM'leri, çocuklarımızın oyun oynayacağı alanlar yerine otoparkları, daha çok park ve yeşil alan yerine geniş otoyolları hayatımıza sokmuştur. İnsanın en önemli değeri olan kısıtlı yaşamını sağlıksız yiyecekler, hava kirliliği, trafik, yalnızlık ve tüketimle harcaması modern yaşamın vazgeçilmezi olarak sunulmuştur.

Popüler kültürün de desteklediği hayatı yaşamak için zamanı olmayan, işine arabasıyla hızla giden, oturup kahve içecek bir yarım saati bile olmadığı için yürürken kahvesini içen, yetişmesi gereken bir yerler olduğu için yemekten zevk almak yerine ayakta hızlı bir şekilde "beslenen", komşularını veya yerel esnafı tanımayan modern insan modelinin sürdürülebilir olmadığı ortadadır…'

Söz konusu 'yavaşlık' olunca Kemal Sayar'ın kitabı 'Yavaşla'yı hatırlamadan geçmeyelim. Çünkü şöyle diyordu bize: 'Hız eksenli bir hayata eklemlenmek durumunda kalan ve bu kısır döngüden rahatsız olanlar YAVAŞLAYIN! Bu dünyadan bir kere geçeceksiniz.'

Yusuf Kaplan, içinde yaşadığımız çağı 'hız ve haz çağı' olarak tanımlıyor ve ekliyor: 'Tek bir zeitgeisti(zamanın ruhu) olan ilk çağ da bu çağdır. Bu durum dünyayı bir felakete sürüklüyor. Mutlaka alternatif zeitgeistlar baş göstermeli.'
Zamanın ruhuna bir alternatif geliştireceksek onlardan daha hızlı değil, daha yavaş olmayı öğrenmeliyiz. Hem de büyük bir hızla.
Peki, ben yavaşlamayı başarabiliyor muyum? Elbette hayır. Modernitenin oyuncakları her seferinde galip geliyor.

Yavaşlamak, aynı zamanda olan bitenin farkına varabilme yeteneğini de geliştirir. Modernite bir unutturma biçimidir ve bunu 'hız'la sağlar.